Polityka na ratunek gospodarce

Euro trzyma się mocno, jest stabilną walutą, a państwa strefy euro są znacznie mniej zadłużone niż Stany Zjednoczone lub Japonia. Nie ma wiec kryzysu euro, jest kryzys instytucji Eurolandu – uważają Jürgen Habermas, Peter Bofinger i Julian Nida-Rümelin. We  wspólnym tekście, opublikowanym na początku sierpnia w Frakfurter Allgemeine Zeitung i przedrukowanym w ostatni weekend przez Gazetę Wyborcza, stawiają tezę, że ratunkiem dla strefy euro, a tym samym sposobem na wyjście z kryzysu, jest głębsza integracja polityczna UE. Koncentrują swą krytykę na politykach, którzy nie są w stanie dostrzec tej oczywistości, bo nie potrafią i nie mają odwagi patrzeć w przyszłość. Pokładają natomiast nadzieję w obywatelach, którzy udzielą demokratycznego poparcia głębszej integracji politycznej. 

Unia monetarna, ale bardziej polityczna

To teza znana z innych publikacji, również samego Habermasa. Mimo albo raczej z powodu sympatii, jaką czuję do tego punktu widzenia, martwi mnie proponowany pomysł na zmianę tego stanu rzeczy. Nie, że zły. Tylko niestety niewykonalny. Bo zadanie, jakie chce krótkowzrocznym politykom powierzyć Habearmas, przez tych polityków wykonane być nie może. Autorzy mają oczywiście rację wzywając do silniejszej integracji politycznej. Jej brak i wynikająca z niej gospodarcza i polityczna konkurencja między państwami, to jeden z głównych powodów, które doprowadziły do rozwiązania w 1927 roku, po 62 latach funkcjonowania, Łacińskiej Unii Monetarnej. Co ciekawe, również wtedy najsłabszym ogniwem unii okazała się Grecja, której gospodarka w 1892 roku została objęta daleko posuniętym nadzorem partnerów. Również dolar, który od 1792 roku stal się "dewizą federalną" USA, nie przetrwałby bez politycznej integracji stanów. Od samego początku uwspólniono dług publiczny, do czego nawołuje dziś Komisja Europejska, a o czym nie chce słyszeć Angela Merkel (krytykowana za to przez Habermasa).  Autorzy tekstu wzywają do wprowadzenia euro-obligacji, zaproponowanych już dwa lata temu przez José Manuela Barroso.

Euroland jako podstawa unii politycznej – raczej nie wypali

Zdaniem autorów tekstu, pogłębienie politycznej  integracji miedzy państwami UE jest niezbędne dla utrzymania euro. Po pierwsze, proponują unię polityczną najpierw wśród 17 członków Eurolandu. Ten pozornie logiczny postulat (bo unia polityczna ma uratować unię walutową) rozbija się jednak o ważną polityczną barierę: może tak powinno być, skąd jednak przekonanie, że to akurat wśród tej siedemnastki znajdą się państwa skłonne silniej się zintegrować? Skłonny byłby na pewno Luksemburg, pewnie dołączyłaby Belgia, ale Holandia? Ale Finlandia? Przetrwanie strefy euro jest fundamentalne nie tylko dla gospodarki UE, ale dla idei europejskiej jedności. Ma rację Habermas mówiąc, że "rezygnacja z idei europejskiej jedności oznaczałaby wypisanie się ze światowej historii". Ale skoro tak, to sojuszników do unii politycznej może należałoby poszukać też poza Eurolandem.

Zły moment na integrację polityczną - niestety

Po drugie, trudno się nie zgodzić, że głęboka reforma instytucji Eurolandu i w ogóle gospodarczego ustroju UE najbardziej przydałaby się teraz. Jednak właśnie teraz najtrudniej ją przeprowadzić. Habermas chce nowego konwentu i nowej debaty o europejskiej konstytucji. Można żałować, że nie dało się wszystkiego zrobić za Delorsa, trudno. Później, gdy konwent pod przewodnictwem nazbyt ambitnego Valérego Giscrada d'Estaing miał obdarzyć UE konstytucją, renacjonalizacja umysłów zbiegła się w czasie ze spadkiem jakości klasy politycznej. Już wtedy było za późno. Albo za wcześnie. Ideowe przedwiośnie, pora niczyja, trwa do dzisiaj. Na pewno czas kryzysu – gospodarczego i ideowego – nie jest najlepszym momentem, by udało się to, co nie powiodło się wtedy. Przekonanie, że teraz projekt poprą obywatele (skoro na polityków nie ma co liczyć) jest tak piękne, jak wiele przekonań Habermasa, ale niestety oderwane od rzeczywistości. Obywatele nie popierają reform. Zwłaszcza w czasie kryzysu. Słabowitość demokracji państw członkowskich sumuje się w tak zwany deficyt demokratyczny UE i nie jest prawdą, że sami obywatele nie ponoszą za to odpowiedzialności. Tak samo jak trudno uwolnić greckich obywateli od wszelkiej odpowiedzialności za gospodarczą zapaść ich państwa.

Reforma jest przecież w toku - bez fajerwerków

Autorzy artykułu nawołują do reformy instytucji Eurolandu. Mają rację. Proponują rozwiązania, ale przecież wiele z tych rozwiązań jest wprowadzanych a reforma jest w toku. Silniejszy i bardziej skuteczny nadzór nad instytucjami finansowymi i nowe zasady działania sektora bankowego, z bezpieczniejszym systemem gwarancji dla obywateli trzymających w bankach pieniądze, wspólny mechanizm ratunkowy na wypadek kolejnych zapaści, ściślejsza koordynacja polityki gospodarczej państw członkowskich, koordynacja i kontrola narodowych budżetów – to wszystko się dzieje. Powstają nowe fundamenty ustroju gospodarczego i funkcjonowania systemu finansów publicznych. To prawda, że pozytywne skutki tych działań będzie widać nieco później. Nigdzie na świecie nie dokonuje się jednak tak głęboka reforma stabilizująca i uwiarygodniająca cały system jak w Eurolandzie. Polska ma oczywiście rację uczestnicząc w tym procesie na ile się da. Natomiast brak polskiej strategii, ba: zwyklej opinii rządu na temat powstającej unii bankowej jest dowodem politycznej krótkowzroczności, o której mówi Habermas.

Natomiast pomysł, by tę reformę instytucji przywdziać w polityczną nadbudowę, choć kuszący, nie brzmi w obecnej sytuacji przekonująco. Ale bardzo bym chciał, żeby Habermas skuteczniej przekonywał do swoich przekonań, by zyskiwał zwolenników. To oni, w ustabilizowanej gospodarczo UE, zrobią następny krok, w stronę ukonstytuowania "wspólnej, ponadnarodowej struktury demokratycznej, która nie byłaby państwem federalnym" – jak mówi Habermas.  Krok rzeczywiscie niezbędny. W przyszłości.